حنان نت

مریم شیرمردان 

ومن راهم را خواهم ساخت …

مریم شیرمردان 

ابتدا چنین به نظر می آمد که پیشرفت رسانه های ماهواره ای، پدیده ای کاملا مطلوب و عاری از خطاست و برای تحقق دهکده جهانی، لازم و ضروری است. گرچه ماهواره و تکنولوژی های جدید ارتباطی، سهم به سزایی در پیشرفت علم و رفاه انسانی دارند اما در تجربه کوتاه و چندین ساله معلوم شده است دارای برخی آسیب ها و پیامدهای منفی نیز هست.
با شناخت به موقع این آسیب ها، می توان زمینه را برای بهره برداری هر چه بهتر از این تکنولوژی، آماده ساخت. بنابراین در این مقاله بر آن شدیم شما را با برخی از آسیب ها و پیامدهای منفی ماهواره برای کودکان، جوانان و بزرگسالان، آشنا کنیم.

ترویج خشونت

یکی از مهمترین و آشکارترین پیامدهای منفی فیلم ها و برنامه های شبکه های ماهواره ای،افزایش خشونت در جامعه است. تحقیقات مختلف روانشناسی با محوریت نظریه یادگیری مشاهده ای آلبرت بندورا نشان داده اند مشاهده صحنه های خشونت آمیز، گرایش به پرخاشگری را در بینندگان آن بالا می برد و این در حالی است که حجم قابل مشاهده برنامه های ماهواره ای به فیلم های سینمایی و سریال هایی اختصاص دارد که در آن صحنه های خشونت آمیز به طور مکرر تکرار می شود. سهل و آسان نشان دادن کشتار و قتل و هرگونه جنایت با سلاح سرد و گرم، ترس بیننده را فرو می ریزد؛ در واقع هنگامی که بیننده ساعت های متوالی، چنین برنامه هایی را می بیند، گویا در کلاس آموزشی ترویج خشونت قرار گرفته است. این تاثیرپذیری بر روی کودکان و نوجوانان بیشتر و قابل تامل تر است.

بلوغ زودرس و دسترسی سریع به اطلاعات جنسی

اکثر سریال ها و برنامه های ماهواره ای به راحتی و بدون هیچ سانسوری، مسائل جنسی را مطرح می کنند و نمایش می دهند. این شیوه ارائه اطلاعات حتی در آگهی های بازرگانی ماهواره ای نیز به وفور دیده می شود. متاسفانه بارها مشاهده شده فرزندان کوچک خانواده نیز بدون هیچ محدودیتی و در کنار والدین خود به تماشای این صحنه ها پرداخته اند و این در حالی است که هیچگونه ظرفیتی برای پذیرش اینگونه اطلاعات ندارند، در نتیجه تحت تاثیر آن قرار می گیرند. بلوغ زودرس یکی از نتایج منفی این مسئله است. الگوگیری و تکرار اعمال مشاهده شده با فرزندان کوچکتر نیز، بارها به علت همین مسئله گزارش شده است.

باورهای غلط درباره مسائل عاطفی و جنسی

تبلیغات غلط و غلو شده در شبکه های ماهواره ای که دائما بر توانایی های جنسی افراد مجرد و متاهل تاکید می کنند، می تواند زمینه ساز شکل گیری باورهای غلط و کسب اطلاعات نادرست در زمینه مسائل جنسی افراد شود. این برنامه ها و تبلیغات که هدفی جز فروش محصولات خود ندارند، باعث شده اند بسیاری درباره چگونگی و توانمندی های جنسی خود شک کنند و در پی درمان های نادرست بروند. از سویی اطلاعاتی که برنامه های ماهواره ای درباره چگونگی روابط عاطفی در سریال ها و فیلم های خود نشان می دهند، باعث شکل گیری سبک های نادرست ارتباطی بین جوانان می شود.

فراهم سازی گسست و درگیری بین نسلی

تاثیر برنامه های ماهواره ای بر روی فرزندان خانواده ها یا همین نوجوانان و جوانان بیشتر است، به طوری که این گروه زمان بیشتری را صرف تماشای برنامه های ماهواره ای می کنند. این برنامه ها ارزش ها، باورها، تصورات، انتظارات و جهت گیری های ارزشی متفاوتی را تبلیغ و عرضه می کنند که باعث می شود به مرور زمان فاصله روانی بین والدین و فرزندان بیشتر و بیشتر شود و به انقطاع یا گسست نسلی بینجامد. البته در پرونده شماره 68 سپیده دانایی گفته شد بروز شکاف بین نسلی در بستر رشد، پیشرفت و تجارب متفاوت، اجتناب ناپذیر است و حتی زمینه ترقی و تعالی را فراهم می کند اما گسست و درگیری بین نسلی شدیدتر خواهد بوده و می توان آن را تا حدودی منفی ارزیابی کرد؛ زیرا در این وضعیت غالبا نوجوانان و جوانان می کوشند آخرین پیوندهای وابستگی خود را از والدین یا نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه به گردنکشی و طغیانگری می پردازند. خلاصه آن که در یک گسست نسلی به جای تعامل بر سر ارزش ها جنگی تمام عیار شکل می گیرد. اختلافات و درگیری های شدید بین فرزندان و والدین، ترک منزل بدون اطلاع، حرمت شکنی ها و … نتیجه این فرایند است.

ایجاد زمینه های اختلاف و تنش بین همسران

تماشای صرف و غیرنقادانه ای برنامه های متنوع ماهواره ای و مقایسه منفی خود با شخصیت ها و داستان های این برنامه ها، می تواند خوراک لازم، برای ایجاد یک درگیری حسابی بین زن و شوهر را فراهم کند. در واقع باید بپذیریم برنامه های ماهواره ای در فضا و جامعه دیگر ساخته شده و منطبق با هنجارها و ارزش های آن جامعه است که به طبع، برخی از این هنجارها و ارزش ها، با جامعه ما تداخل دارد و حتی متضاد است؛ حال اگر بخواهیم زندگی خود و همسرمان را با توجه به مشاهدات برنامه های ماهواره ای مقایسه، تفسیر و ارزیابی کنیم، خوب معلوم است که به در بسته می خوریم.

این در بسته می تواند منبع ناکامی، سرخوردگی و خشم ما را فراهم کند و در نتیجه باعث بروز تنش و درگیری در محیط خانواده شود. مقایسه های ذهنی نادرست، انتظارات نامعقول، توجیهات اشتباه، نارضایتی بی مورد، حسادت، روابط پنهانی و … در روابط همسران، همگی می تواند ناشی از تاثیر همین برنامه های ماهواره ای باشد.

کاهش تعاملات واقعی

شاید بارها پیش بیاید در خانه مشغول تماشای برنامه های ماهواره ای هستیدو عملا ورود، خروج یا صحبت های سایر اعضای خانواده خود را متوجه نمی شوید. این مسئله یکی از آسیب زاترین پیادهای استفاده مفرط از برنامه های تلویزیونی و ماهواره ای است که باعث می شود، ارتباط برقرار کردن و تعاملات بین خانوادگی و حتی دوستان خودرا در اولویت دوم قرار دهیم و زمان بیشتری را به تماشای برنامه های مختلف بپردازیم. این مسئله خود به مرور باعث ایجاد فاصله روانی بین همسران، فرزندان، والدین و دوستان می شود.

وابستگی و اتلاف وقت

برنامه های ماهواره ای چنان با جذابیت و تنوع همراه می شوند که همه سعی خود را بر میخکوب کردن و یکجا نشاندن بیننده خود می کنند. این تنوع، سرگرمی و جذابیت باعث می شود برخی افراد تا ساعت ها، زمان خود را برای تماشای برنامه های مختلف ماهواره ای اختصاص بدهند که نتیجه ای جز اتلاف وقت ندارد و حتی گاهی باعث ایجاد وابستگی می شود؛ به طوری که اگر زمانی فرد نتواند یک برنامه را به هر دلیلی مشاهده کند، دچار احساسات منفی می شود و دائما در پی رفع آن دلیل خواهد بود، انگار نبض زندگی او با نبض ماهواره، گره خورده است.

افت عملکردهای تحصیلی و شغلی

تماشای مفرط برنامه های ماهواره ای آن هم تا پاسی از نیمه شب، باعث کاهش عملکردهای آموزشی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان می شود؛ بطوری که در کلاس درس دائما چرت می زنند و وقت کمی را نیز برای انجام تکالیف درسی و آموزشی خود می پردازند. همچنین افراد بزرگسال نیز در محیط کار با مواردی چون تاخیر،غیبت و اهمالکاری روبرو می شوند که باعث افت عملکرد شغلی آنان می شود.

افزایش مصرف گرایی

زمان زیادی از برنامه های ماهواره ای به تبلیغات کالاهای مختلف اختصاص یافته است. بیشتر این تبلیغات بر محور کالاهای بهداشتی - آرایشی و مُد است. این تبلیغات آنچنان با جذابیت و پرتکرار ارئه می شوند که مخاطب خود را به خرید آن ترغیب و وسوسه می کند.

در چند سال اخیر بسیاری از رسانه های داخلی مانند تلویزیون و روزنامه سعی کرده اند مردم را نسبت به نادرست بودن و زیان آور بودن این تبلیغات و محصولات آگاه کنند اما این روند گویا همچنان ادامه دارد و نتیجه ای جز افزایش مصرف گرایی ندارد.

تهدید سلامت جسمانی

تماشای مفرط برنامه های ماهواره ای باعث ایجاد سکون و بی حرکتی در بینندگان آن می شود که این خود می تواند زمینه های سردرد شدید، گردن درد، اختلالات خواب، خشک شدن چشم ها و دشواری در دید، اضافه وزن و … را فراهم کند. با این توصیف می توان گفت گرچه ماهواره می تواند در هشیار کردن، اطلاع رسانی و پیشرفت نقش مهمی داشته باشد، اثرات و پیامدهای منفی نیز به جای می گذارد؛ تا جایی که کشورهای مختلف برای این موضوع در حال چاره اندیشی هستندو هزینه های هنگفتی را صرف کاهش آسیب های ماهواره می کنند. شما می توانید با مطالعه مقاله «راهکارهای کاهش آسیب های ماهواره»، در همین شماره، با برخی از شیوه های پیشگیرانه و مقابله ای کاهش و کنترل پیامدهای منفی ماهواره آشنا شوید.

مریم شیرمردان 

گسترش شبکه‌های اجتماعی مانند هر نوآورى دیگری به ایجاد دگرگونى‏هایى در جنبه‏هاى گوناگون زندگى انجامیده و در کنار دستاوردهاى انکارناپذیر مثبت، پیامدهای ناخوشایندی نیز به همراه داشته است، یکی از همین گروه نرم‌افزارها که این روزها مورد توجه قرار گرفته و البته توانسته جای خود را میان جوانان باز کند، وایبر است. نرم‌افزاری که با تسخیر گوشی‌های همراه به نوعی جوانان را هم تحت سلطه خود درآورده است. این موضوع را می‌توان از نوع مکالمه و اصطلاحات رد و بدل شده میان جوانان به خوبی متوجه شد. عباراتی مانند تو وایبر نیستی؟ بعد از کلاس بیا تو وایبر، عکس‌ها را روی وایبر گذاشتم و عباراتی اینچنینی، نشان‌دهنده این موضوع است که استفاده از این نرم‌افزار میان جوانان همه‌گیر شده است و همگی ساعاتی از شبانه روز را مشغول سرک کشیدن در این فضا هستند. این در حالی است که مزایا و فواید این نوع از تکنولوژی را نمی‌توان نادیده گرفت اما به باور بسیاری از کارشناسان، روانشناسان و اساتید دانشگاه به دلیل تناقضات فرهنگی بین جامعه ما و سازندگان این نرم‌افزارها استفاده از وایبر در جامعه ایران با آسیب‌هایی مانند کم‌توجهی به خانواده، آسیب‌های روحی، انزوا و افسردگی همراه است. این موضوع و بررسی آسیب‌ها و نقاط مثبت و منفی استفاده از نرم‌افزارهای تلفن همراه بویژه نرم‌افزار وایبر بهانه گپ و گفت «وطن امروز» با کارشناسان و صاحبنظران حوزه اجتماعی شد و از نگاه آنها ابعاد گوناگون استفاده از این نرم‌افزار مورد واکاوی قرار گرفت.

اما و اگرهای شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه

مریم رامشت، روانشناس در این باره می‌گوید: شبکه‌های اینترنتی موجود از جوامع دیگر وارد جامعه ما شده است و تفاوت فرهنگی فاحشی با جامعه ما از لحاظ سنت و مذهب دارد و آثار این تفاوت فرهنگی دور شدن جوان‌های ما از محیط خانواده، فرهنگ اصیل ایرانی و بی‌تفاوتی نسبت به مذهب و مسائل دینی است. مریم رامشت آسیب‌هایی را که شبکه‌های ارتباط جمعی از جمله وایبر، واتس‌آپ و وی‌چت روی زندگی زوج‌های جوان می‌گذارد بسیار مخرب می‌داند و معتقد است در گذشته بحث ارزش خانواده و صیانت از محیط خانه بسیار مهم و اساسی بود اما امروز با وارد شدن وسایل ارتباط جمعی جدید در کانون خانواده‌ها صداقت، سلامت روحی و جسمی، وفاداری و اعتماد متقابل از بین رفته است و کانون خانواده را دچار مشکل کرده است. این روانشناس، دور شدن اعضای خانواده از هم را معضل بزرگ دیگری در این باره می‌داند و به «وطن امروز» می‌افزاید: اعضای خانواده هر کدام درگیر شبکه‌های اینترنتی و ماهواره‌ای شده‌اند به طوری که حتی این مشغولیت در خیابان‌ها نیز بسیار مشهود است، افراد در خیابان هر کدام تلفن همراهی در دست دارند که می‌تواند وارد شبکه‌های اینترنتی شوند، با افراد گوناگون چت کنند و باعث اذیت و آزار دیگران با فرستادن پیام‌های منافی عفت عمومی شوند.

از بین رفتن ارتباط چهره به چهره

وی در ادامه به نکته کلیدی اشاره می‌کند و آن دورشدن افراد از محیط‌های اجتماعی و چهره به چهره است. به اعتقاد وی وسایل ارتباط جمعی ارتباطات انسانی و سلامت فکری افراد را مختل می‌کند که علاوه بر دور شدن و حضور دائمی در جمع از لحاظ جسمانی نیز فرد را دچار اختلال می‌کند. این روانشناس، افسردگی، انزوا، گوشه‌گیری و مردم‌گریزی را در استفاده افراطی از وسایل ارتباطی معضل بزرگی برای جامعه می‌داند و یادآور می‌شود: افراد خانواده هر کدام درگیر راه‌های برقراری ارتباطات بیشتر در فضای مجازی هستند و این عمل ارتباط چهره به چهره افراد خانواده را روز به روز کمتر می‌کند و افراد سعی می‌کنند بسیاری از مسائل را از همدیگر پنهان کنند. به گفته وی، راهکارهای خروج از این آسیب‌های اجتماعی، فرهنگسازی درست استفاده از وسایل ارتباط جمعی است. شبکه‌های اجتماعی موجود وارداتی هستند پس ابتدا باید بتوانیم شبکه‌های اجتماعی را خودمان طراحی و اجرا کنیم. این استاد دانشگاه، ایران را یکی از چند کشور بزرگ دنیا در استفاده از وایبر و وی‌چت می‌داند و معتقد است ایجاد فضا و برنامه‌های شاد و متنوع و پر کردن خلأ روحی و عاطفی جوانان در این زمینه تنها با فرهنگسازی امکان‌پذیر است و شیوه استفاده باید آموزش داده شود.

اینترنت بلای جان جامعه

شبکه‌های اجتماعی در دنیای کنونی محبوبیت زیادی یافته‌اند به گونه‌ای که اعضای آن با خویشاوندان، دوستان، همکاران و حتی افراد ناشناس رابطه برقرار می‌کنند. به عبارت دیگر، این شبکه‌ها به درون خانواده‌ها و زندگی خصوصی کاربران راه یافته‌اند، از این رو بسیاری از مناسبات انسانی افراد را تحت تأثیر خود قرار داده‌اند. یافته‌های پژوهش‌های اجتماعی در ایران نشان می‌دهد جوانان بیشترین و مهم‌ترین کاربران اینترنت در ایران هستند. سیده مریم وحدت شریعت‌پناهی، روانشناس و پژوهشگر حوزه اجتماعی همه‌گیر شدن اینترنت و وسایل ارتباط جمعی را عامل اصلی ورود ابزارهای نوین ارتباطی نظیر وایبر و وی‌چت می‌داند. وی به «وطن امروز» می‌گوید: استفاده از وسایل ارتباط جمعی از هر نوع چه سمعی و چه بصری اگر در جهت بالاتر رفتن خلاقیت و دانش امروزی باشد بسیار مناسب و لازم برای هر جامعه است اما در حالات دیگر که متاسفانه هم‌اکنون عده زیادی از جوانان به آن مبتلا شده‌اند نوعی اعتیاد است که در نهایت فرد را دچار مشکلات روانی و جسمی کرده و این امر به تمام جامعه تسری پیدا خواهد کرد.

اضطراب و استرس ارمغان وایبر

شریعت‌پناهی با بیان به این مطلب که استفاده نادرست از رسانه‌های گروهی افراد را در فضای مجازی نگه می‌دارد، می‌افزاید: فرد در این حالت ارتباط چهره به چهره را کم کم از دست خواهد داد، به سوی انزوا کشیده خواهد شد، از هم‌صحبتی با دوستان فراری می‌شود و دچار حالاتی نظیر خجالت، اضطراب و استرس خواهد شد. این کارشناس، راه‌ برون‌رفت از این مشکل را حذف دانش روز در قالب گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی نمی‌داند و معتقد است استفاده صحیح، اصولی و بجا از این وسایل باید در فرهنگ مردم نهادینه شود. وی حتی نامه‌نگاری‌های دستی و برقراری ارتباط را که همیشه مرسوم و متداول بوده اما هم‌اکنون رو به فراموشی است توصیه می‌کند و آن را روشی برای درک صحیح از دانش امروزی می‌داند.

تغییر سبک زندگی با شبکه‌های اجتماعی

مطالعات حاکی از آن است که کاربران شبکه‌های اجتماعی کمتر به دیدار دوستان و بستگان خود می‌روند و به جای آن با گذاشتن پیام با آنها ارتباط برقرار می‌کنند، کمتر با اعضای خانواده خود صحبت می‌کنند همچنین هنگامی که در کنار اعضای خانواده خود هستند کارها و فعالیت‌‌های شخصی خود را در شبکه‌های اجتماعی پیگیری می‌کنند. به این ترتیب شبکه‌های اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع ایجاد می‌کنند و توانسته‌اند بر الگوی روابط خانوادگی افراد تاثیر بگذارند. در همین باره محمدمراد بیات، جامعه‌شناس و آسیب‌شناس مسائل اجتماعی روند رو به رشد وسایل ارتباط جمعی بویژه وسایلی را که با آن می‌شود در هر مکان و زمانی با دنیا و افراد جامعه ارتباط برقرار کرد فی نفسه لازم برای پیشرفت همه‌جانبه یک کشور می‌داند اما تاکید بر این اصل مهم دارد که شیوه صحیح استفاده از آن هم به اندازه گسترش آن لازم است. وی درباره استفاده مطلوب از چنین فضاهایی به «وطن امروز» یادآور می‌شود: باید نگاه آسیب‌شناسانه به این وسایل داشت، چون عده بسیاری از مردم نحوه صحیح استفاده از اینترنت، تلفن همراه، وی‌چت و وایبر را بلد نیستند. در این گستره اجتماعی است که شیوه صحیح استفاده از این وسایل باید مورد توجه جدی قرار گرفته و جزو یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های کشور به آن توجه جدی شود.

ضربه‌پذیری جوانان به دلیل فقدان دانایی

اگر بپذیریم که هر چیزى مى‏تواند جنبه اعتیادآور و بیمارگونه به خود بگیرد، در این صورت منطقى خواهد بود که از اعتیاد به شبکه‌های مجازی سخن بگوییم. وابستگی روزافزون مخاطبان به شبکه‌های اجتماعی و صرف کردن زمان‌های طولانی در شبکه‌های اجتماعی، نوعی از اعتیاد اینترنتی به نام اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی را به وجود آورده است. دراین میان به باور برخی فرهنگسازی در سطح کلان جامعه درباره این برنامه‌ها صورت نگرفته است و به تبع این مساله قشر جوان در استفاده سوء و نامعقول از این برنامه‌ها پیشتاز شده‌اند، چرا که آنها نسبت به دیگر اقشار جامعه تسلط بیشتری بر استفاده از این برنامه‌ها دارند، به همین دلیل حجم استفاده آنها بسیار قابل توجه‌تر است. پیمان علی‌نژاد، استاد دانشگاه در این باره خاطرنشان می‌کند: وقت برای جوانان با اهمیت است و آنها باید مدیریت ارزشمند آن را یاد بگیرند اما این برنامه‌ها با مدیریت وقت منافات دارند، چرا که فضای آنها برای جوانان جذاب است و آنها دائم پیام‌های گوناگون را کپی کرده و برای یکدیگر ارسال می‌کنند. این ارسال‌های مداوم یعنی ویران کردن وقت جوانان، بسیاری از جوانان اینچنین کل ایام سال خود را هدر می‌دهند.
مریم شیرمردان 

خودش گفته :
(یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ)

یعنی بنده ی من
نگران فردایت نباش

از حرفای آدمهای اطرافت دلگیر نباش
اخم نکن

کاری ازآنها برنمی آید
تا من نخواهم برگی ازدرخت نمےافتد

دلاتون به رنگ توکل به خدا 

مریم شیرمردان